Adingabe eta nerabe gehienek bi aldiz pentsatu gabe jartzen dituzte
euren argazki eta datuak sare sozialetan, ohartu gabe klik egiten duten
unetik informazio horren gaineko kontrola galtzen dutela betiko.
Duela bi aste eskas, Espainiako Poliziak 23 urteko gazte bat atxilotu
zuen Nafarroan, sare sozial baten bidez pornografia lortzeko 180
adingabe engainatzea egotzita. Antza, sare sozial horren bidez jartzen
zen neskekin harremanetan, eta, elkarrizketa baten ondoren, sexu irudiak
bidaltzea lortzen zuen.
Izan dira, ordea, kasu larriagoak ere. Iazko urriaren 10ean, Amanda
Toddek bere buruaz beste egin zuen, hiru urte iraun zuen xantaia eta
jazarpen kanpaina baten biktima izan ostean; Kanadakoa zen, eta 15 urte
zituen. 12 urte zituela, gizonezko bat ezagutu zuen sare sozial batean,
eta hainbat elkarrizketaren ostean, hark bere bularren argazkiak bidal
ziezazkion konbentzitu zuen. Handik gutxira, mehatxatu egin zuen: bideo
bidezko show bat egin ezean, Internet bidez zabalduko zituzten
argazkiak. Hala egin zuten, eta, ustekabean, geldiezineko zurrubilo
batean harrapatuta geratu zen nerabea, bere buruaz beste egitea erabaki
zuen arte. Bere burua hil baino egun batzuk lehenago, Toddek bere
bizipenen berri eman zuen Internet bidez zabaldutako bideo batean, zeina
gurasoek bertan uztea erabaki zuten, beste inor segada berean eror ez
zedin.
Badirudi, baina, ahalegina alferrekoa izan dela. Izan ere, EHUko
ikertzaile Montserrat Peris eta Carmen Maganto Psikologia fakultateko
irakasleek egin berri duten ikerketaren arabera, galdetutako 12 eta 20
urte arteko 3.000 ikasle ingurutik, %8k jasan dute noizbait sexu
jazarpena, eta %3,4k behin baino gehiagotan. "Nerabeak ez dira ohartzen
argazki bat sare sozialetan jartzen duten unean bertan haren gaineko
kontrola galtzen dutela. Baina arriskuaz ohartuta ere oso zaila da
erabateko segurtasuna lortzea. Uste duzu [Mallorcako duke IƱaki]
Urdangarin ez zela Interneteko arriskuen jakitun? Eta, hala ere, begira
zer gertatu den", ohartarazi du Magantok.
Hainbat arrisku ikertu dituzte Magantok eta Perisek: sexting -a, norberak edo beste batek ateratako argazki erotikoak sare sozial baten bidez zabaltzea; texting -a, edota irudi jakin batzuei buruzko aipamenak idaztea; grooming -a, hau da, heldu batek adingabe bat engainatzea, argazkiak aterarazi edota harremanak izateko; azken horri lotuta legoke sextorsion
-a ere, alegia, sexuan oinarritutako xantaia. "Debekua ez da, ordea,
arriskuak saihesteko bidea, zerbait debekatuz are desiragarriago
bilakatzen baita. Gainera, gazteek natural-natural egiten dituzte beren
buruen argazkiak. Imajinatu ni 13 urteko neska bat naizela eta sare
sozial bateko kide naizela. Noski, ni baino helduagoko mutilak ezagutu
nahiko ditut. Beraz, egiaz 50 urte dituen gizon bat etortzen bazait 16
dituela eta oso polita naizela esanez, erraz sartuko naiz jokoan. Gero,
apurka-apurka opariak eginez eta lausengatuz, irudi gero eta
erotikoagoak eskatuko ditu, eta, halako batean, ezetz esaten badiot,
mehatxu egingo dit berak nahi duena lortu ahal izateko", dio Perisek.
Sexu eskaintzak
Maiz, baina, ez da beharrezkoa inork argazki erotikoak sarean jartzea
sexu eskaintzak jasotzeko. "Neronek eta beste irakasle batek egin
genuen proba, eta ordu erdi eskasean biok ere sexu harremanak izateko
eskaera jaso genuen", dio Perisek. Horregatik, adituek aholkatzen dute
ezezagunei ez ematea informazio pertsonalik, ezta "lagun baten laguna"
dela esan arren. "Ez da jazarpen kontua bakarrik. Maiz gertatu izan da
sare sozialen bitartez ezagututako norbaiti esatea gurasoekin oporretara
zoazela eta itzultzean etxean lapurtzera sartu direla ohartzea",
ohartarazi du Perisek.
Sare sozialek badituzte, noski, segurtasun neurriak, baita adin muga
ere parte hartzeko, baina ez dago modurik jakiteko izen ematen duenak
egia esaten duen, Perisek dioen moduan, gezurra esateko nahikoa delako
klik bat egitea. Baina badago presio sozialik ere. "Lehia moduko bat da.
Kontuan izan behar dugu adin tarte horretako gazteentzat, neskentzat
batez ere, irudia oinarrizkoa dela eta maiz besteen onarpena nahi izaten
dela. Beraz, batek dutxatik atera berritan argazkia atera eta sarean
jartzen badu, hurrengo egunean beste batek berea jarriko du, eta are
sexiagoa izaten ahaleginduko da", nabarmendu du Magantok.
Aurrera begira ere, Interneten jarritako irudiak arazo bilaka
daitezke. Datu bat: Interneten Zaintzarako Fundazioak iaz egindako
azterketaren arabera, banakoek sarean jarritako argazkien %88 euren
jatorrizko tokitik lapurtu zituzten, eta beste webgune batzuetan
eskuragarri jarri —asko pornografia guneetan—. Magantok ohartarazi du
halakoetan nerabeek ez dutela bi aldiz pentsatzen irudiak sarean
jartzeak etorkizunean eragin dezakeen kalteaz. "Zuk ustez argazki
guztiak ezabatzen badituzu ere, ez dakizu beste norbaitek gordeta ote
dauzkan. Ezinezkoa da guztia ezabatzea. Baina nerabeak ez dira horretaz
ohartzen. Esaten dizute: 'Nola hartuko du beste batek nire argazkia, nik
lagunari bakarrik bidali badiot?'. Ez dute kontzeptua ulertzen, eta,
gainera, askotan ez zaie axola. Baina ez dira konturatzen hamar urte
geroago egin diezaiokeen kalteaz, adibidez, lan eske joaten direnean".
Horren erakusgarri, kasu bat azaldu du EHUko irakasleak: "Mutil batek
irakasle bati argazkia atera zion txiza egiten ari zela, eta irudia
ikasleek erabili ohi zuten sare sozialean jarri zuen. Berehala, eskola
guztian zabaldu zen. Noski, mutila zigortu egin zuten, baita gurasoei
gertatutakoa jakinarazi ere. Baina, hala ere, gaztea ez zen konturatzen
zergatik jokatu zuen oker".
Gaur egun, bestetik, adingabeak oso txikitatik hasten dira Interneten
nabigatzen; maiz, Informatika eskoletan bertan animatzen dituzte sare
sozialen batean parte har dezaten. "Arazoa da formazioa falta dela. Hau
sexualitatea bezala da, ez da nahikoa behin azaltzea, adin tarte
bakoitzak ulermen eta kezka desberdinak ditu. Ezin ditugu halakoak behin
azaldu ditugulako ulertutzat eman, pausoz pauso joan behar dugu. Beste
mila gauzarekin egiten dugun moduan", azaldu du Magantok.
Maganto eta Perisen ikerketak bullying kasuak ere aurkitu
ditu. Galdekatutakoen herenek, esaterako, aitortu zuten inoiz jarri
dituztela sarean beste norbaiten argazkiak, haiek lotsagarri uzteko
helburuarekin. Ikerketan, ehun bat kasu larri ere agertu ziren.
"Halakoetan guraso eta irakasleekin harremanetan jarri izan gara",
azaldu du Perisek. Baina izan dira alderantzizko kasuak ere, alegia,
eskolek eurek eskatu izan dietenak bertara joateko hitzaldiak ematera,
bai irakasleen ekimenez baita gurasoek eskatuta ere. Halakoetan oso maiz
agertu ohi den arazoetako bat da mendekotasuna —galdekatuen %62k onartu
dute antsietatea sentitzen dutela sare sozialak edota sakelakoa kentzen
dietenean—. "Erabilera txarraren ondorioa da mendekotasuna. Baina nola
identifikatu? Gogoratzen naiz behin eskola batetik deitu gintuztela,
esanez mutil bat oso urduri jartzen zela sakelakoa kentzen ziotenean.
Noski, eskoletan debekatua dago sakelakoa erabiltzea, eta mutila harekin
harrapatu zutenean, lehenik egun batez kendu zioten, eta bigarrenean
astebetez. Lehen aldian ez zen ezer gertatu, baina bigarrenean, izugarri
urduri jarri zen, eta itzuli ezean gurasoen etxea erreko zuela
mehatxatu zuen. Horrek ez du esan nahi, noski, nerabe guztiak berdinak
direnik. Baina bai kontu handiz jokatu behar dela, eta mugak jarri,
adibidez gauean edo goizaldean sarean ibil ez daitezen", azaldu du
Perisek.
Noiz bilakatzen da, ordea, ohitura adikzio? Maganto: "Gizartea asko
aldatu da denbora gutxian. Garai batean ez genituen sakelakoak
ezertarako behar; orain, aldiz, Android bat ez baduzu, ez zara ezer.
Adibidez, ikasle batek klasean sartzeko telefonoa zapata eta
galtzerdiaren artean ezkutatzen badu, mendekotasuna izan daiteke. Arazo
nagusia da gurasoak maiz ez direla ohartzen, edo ez dutela konturatu
nahi. Askotan entzun izan dugu, aita edo ama batengana haren seme edo
alabaz hitz egitera joanda, 'bada, etxean ez du telefonoa erabiltzen',
edota 'nik ez diot mendekotasun arrastorik ikusten'". Bide horretan,
kontzeptu berri bat aipatzen dute ikerketan, umezurtz digitalena.
"Askotan gertatzen da bakardadeari aurre egiteko tresna gisa erabiltzen
dituztela nerabeek sare sozialak. Kontuan hartu beharko genuke
zenbatetan betetzen duten ordenagailuek lanagatik edo beste edozein
arrazoirengatik urrun dauden gurasoen rola. Halakoetan, sarearen
erabiltzaileak konfiantzazko laguntzat hartzen du pantailaren beste
aldean dagoena, nahiz eta aurrez aurre ezagutu ez", dio Perisek. Aldi
berean, hala ere, nabarmendu du sare sozialen onurak ere kontuan hartu
behar direla.
Onurak
Teknologia berriek eta zehazki sare sozialek badituzte arriskuak,
esan bezala, baina ezin ahaztu haien erabilgarritasuna ere. "Nork ez
ditu kalean ikusi lagun taldeak, elkarren ondoan egon arren telefonoaren
bitartez hitz egiten dutenak? Alarma seinale bat da? Agian bai, baina
gizarte gai bat ere bada. Aurrez aurre hitz egin beharrean elkarri
mezuak bidaltzen dizkiogu orain. Bada jendea sareko lagunak gertuagoko
sentitzen dituena, hezur-haragizkoak baino. Dena den, horrek ez du
zertan txarra izan. Nik izan ditzaket jendearekin komunikatzeko arazoak,
eta agian sare sozialek aurrez aurre sentitzen ez dudan segurtasuna
ematen didate. Horretaz gain, berehalakotasuna ere bada garrantzitsua.
Gazteak, eta nerabeak batez ere, oso emozionalak dira; euren
sentimenduek mutur batetik bestera egiten dute jauzi, eta barruan
daramaten hori guztia adierazteko bide azkarrak dira sareak. Nahiz eta
horrek mendekotasunerako bidea eman", esan du Perisek.
Arrisku horiek guztiak identifikatu eta aurrea hartzeko galdetegi bat
osatzea da Magantoren eta Perisen azken asmoa. Horretarako, Eusko
Jaurlaritzaren eta EHUren laguntza izan dute, baita proiektuan parte
hartu duten ikasle eta irakasleena ere. "Gu lan honetan hasi ginenerako,
baziren antzeko ikerketak. Duela urte batzuk, esate baterako,
adingabearen defendatzaileek egindako ikerketa batek zioen etxean
Internet erabili ezin zuten gazteek kaleko ziberguneetara jotzen zutela,
etxean egin ezin zuten hori anonimotasun handiagoz egitera. Gure asmoa,
dena den, ez da hori izan, baizik eta zehaztea non bukatzen den afizioa
eta non hasten diren mendekotasun eta arriskuak. Horretarako, muga
batzuk jarri ditugu. Adibidez, gazte batek loari orduak kentzen badizkio
sarean ibiltzeko, etxean ezkutatu egiten bada nabigatzeko eta Internet
gabe geratzean antsietate eta depresio sintomak baditu, oso posible da
mendekotasuna izatea", azaldu du Magantok.
Perisen esanetan, informazioa eta formazioa dira beharrezkoak
arriskuei aurre egiteko eta sarearen onurak baliatzeko. "Debekatzea da
egin daitekeen okerrena. Hauxe da gurasoei ematen diegun aholku nagusia:
zure semeak edo alabak kontu bat baldin badu Facebook edo beste edozein
sare sozialetan, zuk ere zabal ezazu kontu bat eta egin haren lagun.
Gaztelerazko kantu ezagun batek dioen moduan, 'zu joaten zarenean, ni
banator'; alegia, aurrea hartu behar diegula. Ez naiz esaten ari
gurasoek lizentziatura bat egin behar dutenik, nahikoa lirateke ikastaro
batzuk ordenagailua erabiltzen eta Interneten nabigatzen ikasteko.
Hortik aurrera tentuz ibiltzea da kontua".
Maganto irakaslearen iritziz, berriz, garrantzitsuak dira ordutegiak
ere. "Oinarrizko arau batzuk beharrezkoak dira maiz. Adibidez, gauez
telefonoak logelatik kanpo uztea, goizaldean sarean sartzeko tentaziorik
izan ez dezaten, eta argi utziz jaikitakoan erabili ahal izango
dituztela. Guraso askok uste dute ez dutela eskubiderik halako arauak
ezartzeko, baina hori ez da hala".
Nerabeentzako aholkuak ere eman ohi dituzte ikastaroetan. Besteak
beste, datu pertsonalik ez emateko, edota xantaia edo mehatxuen biktima
izanez gero ahalik eta lasterren guraso edota irakasleren bati
jakinarazteko. "Izan ere, biktimak sentitzen duen lotsaz baliatzen dira
erasotzaileak euren helburua lortzeko", nabarmendu du ikertzaileak. Bide
batez, oso baliagarritzat jo du Perisek, helbide elektroniko bat baino
gehiago izatea ere, "adibidez, bat laneko edota ikasketa kontuetarako
eta beste bat pertsonala", eta baita horiek hainbatean behin aldatzea
ere, "hori egiten dute pertsonaia ezagunek ere, euren pribatutasuna
nolabait babesteko". Dena den, teknologia berriak horren azkar aldatzen
diren garaiotan, ezinezkotzat jotzen dute biek erabateko pribatutasuna
lortzea. "Orain badabiltza ahazteko eskubidea jasoko lukeen lege bat
aztertzen. Iraungitze data moduko bat. Horrek asko lagunduko luke", dio
Perisek.
Iturria: Berria.info
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina
Oharra: blogeko kideek soilik argitara ditzakete iruzkinak.